Τα Θεοφάνια ή Φώτα ή Επιφάνια γιορτάζεται η βάπτιση του Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Αυτό σίγουρα το γνωρίζετε.
Γνωρίζετε όμως ποια είναι τα έθιμα που γιορτάζονται στη χώρα μας για τα Θεοφάνια; Στην Prosperty συγκεντρώσαμε μερικά από τα έθιμα των Φώτων ανά την Ελλάδα και σας τα παρουσιάζουμε.
Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, οι οποίοι πίστευαν ότι έφευγαν τρομαγμένοι με την έλευση του ιερέα.
Ο Αγιασμός των Υδάτων
Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός Αγιασμός» ή «Φώτιση». Κατά τον Μικρό Αγιασμό, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με τον Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» ραντίζοντας τους χώρους των σπιτιών για να απομακρυνθεί κάθε κακό.
Ο Μεγάλος Αγιασμός γίνεται ανήμερα των Θεοφανίων, στις 6 Ιανουαρίου κάθε χρόνο. Μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει το δρόμο που οδηγεί στη θάλασσα ή ποτάμι ή σε κάποια δεξαμενή σε ορεινές περιοχές.
Όταν γίνει ο αγιασμός, ο ιερέας ρίχνει τον Σταυρό στο νερό, πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων. Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Οι καμπάνες ηχούν χαρμόσυνα, όπως και οι σειρήνες των πλοίων.
Εκτός από τον αγιασμό των υδάτων αναβιώνουν πολλά ακόμη έθιμα στην Ελλάδα.
Στην Καστοριά αναβιώνουν τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι μεταμφιέζονται και φορούν τρομακτικές μάσκες με σκοπό να ξορκίσουν το κακό από την πόλη. Οι μασκαράδες έχουν τη συνήθεια να ζητιανεύουν από τον κόσμο την ανταμοιβή τους, επειδή διώχνουν τα κακά πνεύματα.
Στα Ραγκουτσάρια συμμετέχουν γύρω στα 20 – 25 «μπουλούκια», ομάδες καρναβαλιστών, συνεχίζοντας ένα έθιμο το οποίο συμπίπτει χρονικά με τα αρχαία εθνικά πανηγύρια που τελούνταν στα πλαίσια της διονυσιακής λατρείας. Τη δεύτερη μέρα, 7 Ιανουαρίου, του Αϊ Γιαννιού, τα «μπουλούκια» με τα παραδοσιακά όργανα επισκέπτονται τα σπίτια όλων όσοι εορτάζουν και τους εύχονται χρόνια πολλά.
Οι Μωμόγεροι είναι ένα Ποντιακό έθιμο που στον Πόντο τα αρχαία χρόνια και διατηρείται ζωντανό ακόμα και εξακολουθεί να αναβιώνει και στις μέρες μας, σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπου διαμένουν Πόντιοι.
Οι χορευτικοί θίασοι των Μωμόγερων αποτελούνται από μια ομάδα νεαρών χορευτών, που είναι ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους στολές και πειθαρχούν στις εντολές και τα παραγγέλματα του αρχηγού της ομάδας.
Κεντρικό πρόσωπο σε κάθε παράσταση των Μωμόγερων είναι η νύφη, που ενσαρκώνει τη βλάστηση και τη γονιμότητα της γης. Η σύγκρουση ενός νέου άνδρα και ενός γέρου για την κατάκτησή της, με την τελική νίκη του νεότερου, συμβολίζει την αντικατάσταση του παλιού χρόνου από τον νέο. Στο τέλος ακολουθούν πάντοτε χορός και τραγούδι.
Στη Λευκάδα, ανήμερα των Φώτων τηρείται το έθιμο «των πορτοκαλιών». Οι πιστοί βουτούν στη θάλασσα τα πορτοκάλια που κρατούν στα χέρια τους και τα οποία είναι δεμένα μεταξύ τους με σπάγκο. Έπειτα τα παίρνουν στο σπίτι τους για ευλογία και αφήνουν ένα από αυτά για ένα ολόκληρο χρόνο στα εικονίσματα του σπιτιού. Πριν την τελετή της κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού, ρίχνουν στη θάλασσα τα πορτοκάλια της περυσινής χρονιάς.
Αυτό το έθιμο, το οποίο διατηρείται αναλλοίωτο στον χρόνο, εκτιμάται ότι έχει τις ρίζες του στην εποχή της Ενετοκρατίας, όταν οι γαιοκτήμονες βουτούσαν τα πορτοκάλια στο νερό του υδραγωγείου για να πάει καλά η σοδειά τους.
Τα Φωτοκόλλυβα είναι ένα παλιό έθιμο της Κρήτης, που σήμερα είναι μάλλον ξεχασμένο στα περισσότερα μέρη με εξαίρεση κάποια μικρά ορεινά χωριά. Τα Φωτοκόλλυβα είναι βρασμένο στάρι με όσπρια, τα οποία οι Κρητικοί την παραμονή των Φώτων. Έβαζαν, λοιπόν, σε μια μεγάλη κατσαρόλα διάφορα όσπρια (φασόλια, ρεβίθια, φακές, κουκιά, φάβα κ.ά.), τα έβραζαν και τα έτρωγαν αλάδωτα, ενώ μ’ αυτά τάιζαν και τα ζώα τους, γιατί κατά την παράδοση, το βράδυ εκείνο είναι ανοιχτοί οι ουρανοί και τα ζώα έχουν ανθρώπινη λαλιά. Με τον τρόπο αυτό θεωρούσαν πως καλόπιαναν τα ζώα τους, ώστε εκείνα να μην κάνουν παράπονα στο θεό ότι δεν τα περιποιούνται.
